Sáng sớm ngày 19 tháng 8 năm 1945, cùng với dòng người đổ về Quảng trường Ba Đình, nhạc sĩ Xuân Oanh khi đó mới 22 tuổi và đang tham gia trong một tổ chức tuyên truyền cách mạng của Việt Minh.[1] Theo nhạc sĩ chia sẻ, "Mười chín tháng Tám" là tác phẩm được ông viết trong thời điểm biểu tình giành lại chính quyền của quần chúng nhân dân Việt Nam.[2] Vừa đi trong đoàn biểu tình, Xuân Oanh vừa sáng tác lời và nhạc một cách "ào ạt, tuôn ra".[3] Ông vội vàng tìm một mẩu giấy từ vỏ bao thuốc lá để ghi chép lại, đồng thời vừa đi ông vừa bắt nhịp cho đoàn biểu tình hát những câu nhạc đầu tiên.[3][4] Cứ mỗi khi hát xong một câu, ông lại viết tiếp câu sau cho đến hết bài. Những đoạn nhạc chưa cảm thấy hợp lý, mọi người sẽ can thiệp, góp ý Xuân Oanh sửa cả phần nhạc và phần lời.[1] Khi đoàn biểu tình tới quảng trường Nhà hát lớn Hà Nội, bài hát được hoàn thành.[5][6]

Theo báo Xây dựng Đảng, "Mười chín tháng Tám" lại là ca khúc bắt nguồn từ thực tế cuộc sống của người dân Việt Nam lúc bấy giờ trước hoàn cảnh bị áp bức, bóc lột của thực dân Pháp và Đế quốc Nhật Bản khiến hơn 2 triệu người dân bị chết đói trong 2 năm 1944, 1945.[7]